Πώς το ρωσικό LNG κάνει "θραύση" στην πεινασμένη για ενέργεια Ευρώπη

Του Javier Blas

Κοιτάζοντας νοτιοανατολικά από την Ακρόπολη της Αθήνας, η σιλουέτα του δεξαμενόπλοιου Pskov μόλις και μετά βίας διακρινόταν την περασμένη εβδομάδα απέναντι, στα γαλαζοπράσινα νερά του Αιγαίου. Μέσα στο ναυτικό μπλε της κύτος, μήκους σχεδόν 300 μέτρων, υπήρχε ένας κρυμμένος θησαυρός: ένα φορτίο υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).

Η Ευρώπη διψά για LNG αφότου η Ρωσία έκλεισε τις περισσότερες διόδους για πωλήσεις φυσικού αερίου της μέσω αγωγών στην ήπειρο, μετατρέποντας την ενέργεια σε όπλο στον πόλεμο της εναντίον της Ουκρανίας και των δυτικών συμμάχων της. Δεκάδες πλοία μεταφοράς LNG, όπως το Pskov, ελλιμενίζονται τώρα στην Ευρώπη, μεταφέροντας φιλικές προμήθειες φυσικού αερίου από το εξωτερικό προκειμένου να κρατηθούν τα φώτα αναμμένα και τα σπίτια ζεστά αυτόν τον χειμώνα.

Το Pskov, ωστόσο, δεν ταξίδεψε στην Ελλάδα από έναν σύμμαχο της Δύσης, όπως το Κατάρ. Όχι – κατά ειρωνικό τρόπο, απέπλευσε από την ίδια τη Ρωσία. Και όχι από κανένα “άγνωστο” ρωσικό λιμάνι για εξαγωγές LNG. Αντίθετα, ήταν η παρθενική αποστολή από έναν νέο τερματικό σταθμό το οποίο χρησιμοποιεί η Μόσχα για να πουλήσει λίγο από το ίδιο φυσικό αέριο που μόλις πριν από λίγες εβδομάδες έστελνε στη Γερμανία. Η νέα εγκατάσταση βρίσκεται δίπλα στο περίφημο αντλιοστάσιο Portovaya του ανενεργού πλέον αγωγού Nord Stream 1.

Κάτω από τα ραντάρ

Το Pskov – με την προέλευση-έκπληξη – είναι μέρος ενός πολύ ευρύτερου και εκτεταμένου εμπορίου το οποίο λαμβάνει πολύ λίγη προσοχή, παρά την πολιτική και οικονομική του σημασία. Σχεδόν κάτω από τα ραντάρ, η Ρωσία εξακολουθεί να πωλεί εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε φορτία LNG, κυρίως στις ίδιες τις χώρες που έχουν επιβάλει κυρώσεις κατά της Μόσχας.

Είναι ένα ισχυρό όπλο στο ενεργειακό της οπλοστάσιο. Αν και περισσότερο γνωστή για τις τεράστιες εξαγωγές φυσικού αερίου της μέσω αγωγών, η Ρωσία είναι επίσης ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG στον κόσμο, μετά από το Κατάρ, την Αυστραλία και τις ΗΠΑ και μπροστά από άλλους, όπως η Μαλαισία και η Νιγηρία.

Οι πωλήσεις LNG δεν είναι τόσο μεγάλες όσο ήταν οι εξαγωγές φυσικού αερίου μέσω αγωγών, ωστόσο παραμένουν σημαντική πηγή χρημάτων. “Το Κρεμλίνο φαίνεται να σημείωσε γεωπολιτική νίκη διατηρώντας ανέπαφα τα έσοδα από τις παγκόσμιες πωλήσεις LNG”, υποστηρίζει η Anne-Sophie Corbeau, μελετήτρια στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Columbia στη Νέα Υόρκη.

Οι δυτικές χώρες έχουν επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο, δεν έχουν αγγίξει όμως το ρωσικό φυσικό αέριο. Έτσι, σχεδόν το 80% του LNG το οποίο έχει εξαγάγει το Κρεμλίνο μέχρι στιγμής φέτος έχει κατευθυνθεί σε ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες οι οποίες έχουν επιβάλει κάποιου είδους τιμωρητικά μέτρα κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν. Πληρώνουν τιμές ελεύθερης αγοράς για το φυσικό αέριο και στέλνουν τα χρήματα απευθείας στους υποστηρικτές του Ρώσου προέδρου.

Αν αφήσουμε την Κίνα στην άκρη, η Ιαπωνία, η Γαλλία και η Ισπανία αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος των αγορών αυτών. Στην τρέχουσα τροχιά τους, οι ρωσικές πωλήσεις LNG θα σημειώσουν ετήσιο υψηλό-ρεκόρ το 2022, σύμφωνα με εκτιμήσεις που βασίζονται σε δεδομένα παρακολούθησης δεξαμενόπλοιων που συγκεντρώθηκαν από το Bloomberg. Μεταξύ Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου, οι αποστολές ανήλθαν κατά μέσο όρο σε 2,78 εκατομμύρια μετρικούς τόνους τον μήνα, σε σύγκριση με μέσο όρο 2,62 εκατομμύρια για ολόκληρο το έτος 2021 και μέσο όρο 2,56 εκατομμύρια το 2019, πριν από την πανδημία.

Η Ισπανία, ο έκτος μεγαλύτερος αγοραστής LNG στον κόσμο, έχει εισαγάγει μέχρι στιγμής το 2022 μεγαλύτερες ποσότητες από τη Ρωσία σε σχέση με κάθε άλλη χρονιά. Το Βέλγιο είναι επίσης σε καλό δρόμο για να καταρρίψει το δικό του ετήσιο ρεκόρ. Η δε Γαλλία αγόρασε περίπου 6% περισσότερο μεταξύ Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου απ’ ό,τι ολόκληρο το 2021.

“Αχίλλειος πτέρνα”

Οι αγορές δείχνουν πώς η Ρωσία συνεχίζει να εκμεταλλεύεται την αχίλλειο πτέρνα της Ευρώπης και της βορειοανατολικής Ασίας: την εξάρτησή τους από το φυσικό αέριο. Στην Ιαπωνία, αυτό το γεωπολιτικό εργαλείο λειτουργεί αθόρυβα, με το Τόκιο να δίνει μέχρι στιγμής μια δειλή πολιτική απάντηση κατά της Ρωσίας.

Ενώ κορυφαίες αμερικανικές και ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες όπως η Exxon Mobil και η Shell έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία, η ιαπωνική κυβέρνηση έχει συμβουλεύσει τους εγχώριους ενεργειακούς πρωταθλητές της να παραμείνουν εκεί. Η Ιαπωνία επέμεινε επίσης να μείνουν οι πωλήσεις πετρελαίου από ένα βασικό ρωσικό ενεργειακό πρότζεκτ έξω το ανώτατο όριο τιμής (πλαφόν) στο ρωσικό πετρέλαιο που θα επιβάλει η G7.

Οι ροές LNG δείχνουν επίσης πώς η Ρωσία παίζει το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι με τους αγοραστές του φυσικού αερίου της στη Δύση, αποκλείοντας ορισμένες εξαγωγές αλλά κρατώντας άλλες ανοικτές, εξαργυρώνοντας τιμές-ρεκόρ και χρησιμοποιώντας τες ως πολιτικό και οικονομικό μοχλό. Είναι μέρος ενός οικονομικού υβριδικού πολέμου τον οποίο ο Πούτιν έχει “σπουδάσει” και τελειοποιήσει ως πρώην αξιωματικός πληροφοριών της KGB.

Ηθική, οικονομική και γεωπολιτική απάντηση

Πρέπει η Ευρώπη να συνεχίσει να αγοράζει ρωσικό LNG; Η απάντηση από ηθική άποψη είναι προφανής: όχι. Και, κυρίως, όχι από έναν ρωσικό τερματικό σταθμό που κατασκευάστηκε για να παρακάμψει, έστω και εν μέρει, τον -πλέον- ανενεργό αγωγό Nord Stream 1.

Η απάντηση από οικονομική άποψη είναι λιγότερο προφανής: το επόμενο έτος, η Ευρώπη θα χρειαζόταν όλο το LNG που μπορεί να εισαγάγει για να ξαναχτίσει τα αποθέματά φυσικού αερίου της, προτού ξεκινήσει μια νέα περίοδος θέρμανσης. Όπως σημείωσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, “ο χειμώνας του 2022 θα είναι πρόκληση για την Ευρώπη, ωστόσο ο χειμώνας του 2023 πιθανότατα θα είναι χειρότερος”.

Εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχιστεί, η ήπειρος θα συνεχίσει να χρειάζεται τα φορτία LNG. Το όφελος για την Ευρώπη, δηλαδή η αποφυγή της έλλειψης φυσικού αερίου το επόμενο έτος, είναι πιθανώς μεγαλύτερο από το όφελος για τη Ρωσία από τα πρόσθετα έσοδα. Από καθαρά οικονομική άποψη, ίσως να είναι λογικό να αγοράζει κανείς από τη Ρωσία.

Η απάντηση από γεωπολιτική άποψη είναι τόσο απλή όσο και από την ηθική: όσο η Ευρώπη αγοράζει ρωσικό φυσικό αέριο, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω μεταφορέων LNG όπως το Pskov, θα βρίσκεται στο έλεος του Πούτιν. Πρόκειται για μια αγορά με κυρίαρχο τον πωλητή – και ο πωλητής, που δεν είναι άλλος από τον Ρώσο πρόεδρο, μπορεί να αποφασίσει κατά την κρίση του πότε θα κλείσει τη βαλβίδα ή πότε θα σταματήσει τα πλοία.